23.2 C
Athens
Πέμπτη, 28 Μαρτίου, 2024

Η Μεγάλη Εβδομάδα και το Ελληνικό Πάσχα σε όλη την Ελλάδα.

Επιμέλεια – Φωτογραφίες: Νίκος Λυμπερόπουλος

Tώρα Μεγάλη Πασχαλιά, τώρα καλός μας χρόνος, τώρα η γης στολίζεται μ εννιά λογιώ λουλούδια, με πράσινα με κόκκινα, με αξιά και με γαλάζια. Σήμερα Χριστός Ανέστη και στους ουρανούς ευρέθη.

Συνταιριάζοντας το νόημα Πάσχα με την έννοια της Ελευθερίας, ο λαός αλλά και οι ποιητές μας, ύμνησαν την λαμπρότητα της γιορτής δίνοντας με στίχους όλη την ομορφιά μέσα στην οποία συντελείται το θαύμα της Ανάστασης. Το Άγιο Πάσχα έφτασε και τα έθιμα βγαλμένα από τα βάθη του χρόνου αναβιώνουν στις πόλεις, τα χωριά και τα νησιά της Ελλάδας. Από την Κυριακή των Βαΐων και κάθε βράδυ καθ’ όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας οι πιστοί συρρέουν στις εκκλησίες για να παρακολουθήσουν με κατάνυξη τα Θεία Πάθη.

Τη Μεγάλη Δευτέρα “ο Νυμφίος έρχεται εν τώ μέσω τής νυκτός” ενώ την Μεγάλη Τρίτη στις εκκλησίες οδύρεται “η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή”, κατά το περίφημο ιδιόμελο τροπάριο τής μοναχής Κασσιανής. Την Μεγάλη Τετάρτη οι νοικοκυρές πλένουν και καθαρίζουν το σπίτι ενώ το απόγευμα γίνεται στην εκκλησία το Μέγα Ευχέλαιο και το βράδυ ο Μυστικός Δείπνος.

 Tα Έθιμα του Πάσχα αρχίζουν κυρίως την Μεγάλη Πέμπτη γιατί από την ημέρα αυτή ξεκινούν οι προετοιμασίες για το Πάσχα. Με ένα κόκκινο πανί απλωμένο στο μπαλκόνι ή το παράθυρο που συμβολίζει το αίμα του Χριστού ξεκινούν οι προετοιμασίες για τη βραδιά της Ανάστασης ενώ την ίδια ημέρα οι νοικοκυρές σε όλη τη χώρα βάφουν τα κόκκινα αβγά.
Παλιότερα η νοικοκυρά έβαζε το πρώτο αβγό στο εικονοστάσι, από όπου το έβγαζε με την πυροστιά μόνο όταν έβρεχε ή άστραφτε, για να “εξορκίσει” το χαλάζι και τις πλημμύρες. Σε κάποια χωριά μέχρι πριν από λίγα χρόνια με την μπογιά που είχε χρησιμοποιηθεί για το βάψιμο τον αβγών σημάδευαν το κεφάλι και την πλάτη των μικρών αρνιών. Όσο το κόκκινο πανί ήταν κρεμασμένο στο μπαλκόνι ή το παράθυρο οι γυναίκες δεν έπλεναν ούτε και άπλωναν ρούχα γιατί το θεωρούσαν κακό σημάδι, ενώ τα πρώτα αβγά που έβαφαν τα έστελναν μαζί με τσουρέκια στα πεθερικά τους. Στην εκκλησία ψάλλεται η μακρά ακολουθία των Παθών με τα δώδεκα ευαγγέλια και αναπαριστάνεται ξανά η Σταύρωση. Αφού τελειώσουν τα 12 Ευαγγέλια, κοπέλες αναλαμβάνουν να στολίσουν τον επιτάφιο με γιρλάντες από λευκά λουλούδια, έτσι την Μεγάλη Παρασκευή το πρωί ο επιτάφιος είναι έτοιμος για να δεχθεί το “σώμα του Χριστού” κατά την Αποκαθήλωση.

Η Μεγάλη Παρασκευή, είναι ημέρα πένθους, ο λαός ζει με μεγάλη κατάνυξη το Θείο Δράμα. Δεν τρώμε γλυκά για την αγάπη του Χριστού που τον πότισαν ξύδι., μόνο μαρούλι με ξύδι ή φακές με ξύδι είναι τα συνήθη φαγητά. Κανείς δεν πρέπει να πιάσει στα χέρια του σφυρί ή βελόνι, γιατί θεωρείται μεγάλη αμαρτία. Το βράδυ γίνεται ο Εσπερινός και η περιφορά του Επιταφίου. Της πομπής προπορεύεται η μπάντα ή η χορωδία που παίζει πένθιμα εμβατήρια, ακολουθούν οι ιεροψάλτες, ο κλήρος, οι μυροφόρες, τα εξαπτέρυγα, πρόσκοποι, και οι πιστοί που ψέλνουν καθ’ όλη τη διάρκεια της λιτανείας, ενώ σε όλη τη διαδρομή οι πιστοί ραίνουν τον επιτάφιο με λουλούδια και αρώματα, κρατώντας αναμμένα κεριά. Τη Μεγάλη Παρασκευή το πένθος κορυφώνεται. Ακόμη και σήμερα σε κάποια χωριά οι κάτοικοι δεν στρώνουν καν τραπέζι. Το “μενού” της Μεγάλης Παρασκευής αποτελείται από ένα πιάτο ξύδι, όπου όλοι βουτούν το ψωμί και το γεύονται, συμμεριζόμενοι το Θείο Πάθος.

Το Μεγάλο Σάββατο, μετά το τέλος της λειτουργίας της Ανάστασης, όλοι οι πιστοί φροντίζουν να πάρουν στα σπίτια τους το Άγιο φως της Ανάστασης και πριν μπουν στο σπίτι κάνουν το σημάδι του σταυρού με τον καπνό του κεριού πάνω στην πόρτα, ανάβουν το καντήλι που έχουν στα εικονίσματα και φροντίζουν να το διατηρήσουν αναμμένο όλο το χρόνο για να το ανανεώσουν και πάλι την επόμενη Ανάσταση.Στη Βόρειο, κεντρική, νότιο Ελλάδα, αλλά και στα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου αντλούν τις ρίζες τους από την αρχαιότητα και εξακολουθούν να επιβιώνουν αναλλοίωτα.

Στη Μακεδονία, οι προετοιμασίες για τη βραδιά της Ανάστασης ξεκινούν παραδοσιακά από τη Μεγάλη Πέμπτη, οπότε οι νοικοκυρές βάφουν τα αβγά τους κόκκινα, κρεμώντας κατά παράδοση ένα ομόχρωμο ύφασμα στο εξωτερικό του σπιτιού.
Ως προς το κόκκινο χρώμα των αβγών, όταν ο Χριστός αναστήθηκε, πολλοί δεν το πίστευαν, μια γυναίκα που κρατούσε αβγά σε ένα καλάθι, αμφισβήτησε ότι θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο, λέγοντας: “Θα ήταν σαν να μου λέτε ότι θα άσπρα αβγά που κρατώ, θα γίνουν κόκκινα”. Τότε, ως εκ θαύματος, τα αβγά της νοικοκυράς άλλαξαν χρώμα.

Στη Θράκη, το πρωί της Μεγάλης Δευτέρας, άνδρες με χρωματιστές σερβέτες στο κεφάλι, έβραζαν ένα αβγό, το κρεμούσαν με σπάγκο σε μία λάτα και πορπατούσαν σιγά-σιγά, έψαλλαν νεκρώσιμα, μοιρολογούσαν, έλεγαν του Χριστού το τραγούδι και το έκλαιγαν σαν να «πήγαιναν πεθαμένο». Μπρος πήγαινε ένας καθισμένος σε γάιδαρο, γύριζαν όλο το χωριό, ύστερα ανέβαιναν σε ένα ύψωμα, που το έλεγαν Τουρμπέ και εκεί το παραχώνανε. Στη δεύτερη ανάσταση, πήγαιναν και το ξεπαράχωναν ενώ ύστερα διασκέδαζαν με κρασί και τραγούδια”.
Το θάψιμο του αβγού συμβολίζει την ταφή του Χριστού, ενώ όταν αυτό ξαναρχόταν στο φως, οι χωρικοί γιόρταζαν την ανάσταση του Ιησού. Όταν όμως τα σπίτια πενθούν, τα αυγά βάφονταν μαύρα.

Πέραν των αβγών, τη Μεγάλη Πέμπτη ετοιμάζονται μέχρι σήμερα και τα τσουρέκια. Παλιότερα, μία από τις κουλούρες της Μεγάλης Πέμπτης φυλαγόταν στο εικονοστάσι για να καταναλωθεί την Πρωτομαγιά, καθιστώντας τα μέλη της οικογένειας άτρωτα από τα μάγια..

Στις Σέρρες η περιφορά του Επιταφίου παραπέμπει στο τελετουργικό μιας αρχαιοελληνικής παράδοσης που αποκαλείται “Αδώνια”. Όταν ο Επιτάφιος πλησιάζει, κάθε νοικοκυρά τοποθετεί στο κατώφλι του σπιτιού της ένα τραπεζάκι, πάνω στο οποίο έχει τοποθετηθεί θυμίαμα και η εικόνα του Εσταυρωμένου, πλαισιωμένη από πασχαλιές και άλλα άνθη. Επιπλέον, ετοιμάζεται ένα πιάτο με χλόη κριθαριού ή φακής, έθιμο που παραπέμπει στους “Αδώνιδος Κήπους” της αρχαιότητας. Οι “Αδώνιδος Κήποι” συμβολίζουν τη νιότη που χάνεται γρήγορα και άδικα, όπως και ο Άδωνις που πέθανε από δάγκωμα κάπρου. Στην αρχαιότητα, κατά την πρώτη μέρα του εθίμου γινόταν η αναπαράσταση της κηδείας του και τη δεύτερη μέρα η γιορτή για την ανάστασή του.

Στη Βόρειο Ελλάδα οι νέοι και οι νέες έβαφαν, την Μεγάλη Παρασκευή, τα πρόσωπα τους με μπογιά προερχόμενη από φυτά και στόλιζαν τους τάφους με κίτρινα αγριολούλουδα. Ο στολισμός του επιταφίου συνδυαζόταν με τα παιχνίδια των νέων, που συναγωνίζονταν, για να φέρουν πρώτοι τα πιο όμορφα αγριολούλουδα από τα γύρω λιβάδια.
Το Μεγάλο Σάββατο, οι πιστοί αρχίζουν να προετοιμάζονται για το χαρμόσυνο μήνυμα της Ανάστασης. Ήδη από το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου ψάλλεται ο μεγάλος Εσπερινός και ακούγεται για πρώτη φορά το “Ανάστα ο Θεός, κρίναι την γην”.
Το βράδυ της ίδιας ημέρας ο ιερέας βροντοφωνάζει το “Χριστός Ανέστη!” μέσα σε θορυβώδεις εκδηλώσεις, οι οποίες αποτελούν πηγαίο ξέσπασμα, ύστερα από την εθιμικά υποχρεωτική ψυχική πίεση και το τελετουργικό πένθος των πιστών κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα.
Οι θόρυβοι απουσιάζουν από τη λεγόμενη “δεύτερη” Ανάσταση, που γίνεται το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα και είναι μια καθαρά ειρηνική εκδήλωση. Στη διάρκεια της δεύτερης αυτής Ανάστασης, όσοι είχαν φιλονικήσει και συγκρουστεί μέσα στη χρονιά, συνηθίζουν να συμφιλιώνονται, ανταλλάσσοντας φιλιά, αλλά και όλοι οι ενορίτες φιλιούνται μεταξύ τους, μετά την απόλυση της ακολουθίας της δεύτερης ανάστασης, που για αυτό το λόγο αποκαλείται και “Αγάπη”.
Ένα από τα βασικότερα τελετουργικά στοιχεία της Ανάστασης είναι το αναστάσιμο φως, με κορυφαία στιγμή την πρόσκληση του ιερέα “Δεύτε λάβετε φως”. Παίρνουν τότε οι πιστοί το αναστάσιμο φως και το μεταφέρουν στα σπίτια τους. Το φως αυτό πρέπει να είναι “καινούργιο”. Για αυτό σβήνονται όλα τα φώτα στο ναό και ανάβονται από τη λαμπάδα του ιερέα, από την οποία παίρνουν το φως και οι ενορίτες.

Σε πολλές περιοχές, ακολουθεί η ρίψη στην πυρά ομοιώματος του Ιούδα ή του Οβριού. Το έθιμο αυτό που συναντάμε ακόμη και σήμερα σε ορισμένες περιοχές, αποτελεί ένδειξη αγανάκτησης των πιστών για την πράξη προδοσίας του Ιούδα.


Ο οβελίας. Ελληνικό Πάσχα χωρίς τον παραδοσιακό οβελία δεν νοείται. Στα χωριά η σφαγή του οβελία ακολουθεί συγκεκριμένο τελετουργικό, συμβολίζοντας τη θυσία του Χριστού. Μάλιστα, στις ορεινές περιοχές της Βόρειας Ελλάδας δεν έχει υποχωρήσει ακόμη η πίστη ότι το πασχαλινό αρνί διαθέτει προφητικές δυνάμεις, οπότε οι χωρικοί και ιδιαίτερα οι βοσκοί, επιδίδονται στην “ωμοπλατοσκοπία”, προφητεύοντας το μέλλον, με “οδηγό” την πλάτη του σφάγιου.

Αντίπασχα Ο εθιμικός κύκλος του Πάσχα συνήθως κλείνει την Κυριακή του Θωμά, που ονομάζεται και “Αντίπασχα”. Παλιότερα, όταν το αδράχτι ήταν ακόμη το κύριο αντικείμενο εργασίας για την Ελληνίδα νοικοκυρά, η Δευτέρα που ακολουθούσε την Κυριακή του Θωμά αποκαλείτο “αδραχτανάσταση” και σηματοδοτούσε την επανέναρξη των συνηθισμένων εργασιών.

Ωστόσο, σε πολλές περιοχές της Ελλάδας υπάρχουν αξιόλογα έθιμα και για την εβδομάδα της διακαινησίμου (την επομένη μετά την Ανάσταση). Αυτές τις μέρες συνηθίζονται οι περιφορές εικόνων στα χωριά και τους αγρούς με σκοπό την ευλογία του χωριού και των αγρών του για την εξασφάλιση υγείας και πλούσιας σοδειάς. Σε αυτή την περίπτωση, η εορταστική πασχαλινή περίοδος λήγει με τον εορτασμό του αγίου Γεωργίου, γιορτή με ιδιαίτερη ποιμενική σημασία.

Στη Ζάκυνθο. Ιδιαίτερα ενδιαφέροντα πασχαλινά έθιμα καταγράφονται στη Ζάκυνθο, όπου χρησιμοποιείται αμφιπρόσωπη ξυλόγλυπτη αγιογραφία του νεκρού Χριστού, που ονομάζεται “Αμνός”. Μετά τη λιτάνευση, το Σώμα του Χριστού τοποθετείται στον Επιτάφιο, ο οποίος και πάλι είναι ιδιόμορφος και αυτό γιατί στη Ζάκυνθο οι Επιτάφιοι δεν στολίζονται με λουλούδια, αλλά είναι ξυλόγλυπτοι, με επένδυση φύλλου χρυσού και βελούδου.
Το αποκορύφωμα του Ζακυνθινού Μεγαλοβδόμαδου έρχεται το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής, όταν ξεκινά η λιτανεία του Εσταυρωμένου, από τον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου του Μώλου. Η πένθιμη λιτανεία αρχίζει υπό τους ήχους του “Ινα τι εφρύαξαν έθνη…” από την φιλαρμονική, ενώ μαζί με τον Εσταυρωμένο λιτανεύεται, και η περίφημη Εικόνα της “Mater Dolorosa”, δηλαδή της Παναγίας του Πάθους.
Η λιτανεία διασχίζει σχεδόν όλη την πόλη και επιστρέφει στην πλατεία Σολωμού, όπου, πάνω σε βάθρο, ο Μητροπολίτης ευλογεί τον κλήρο και τον λαό με τον Εσταυρωμένο. Η λιτανεία καταλήγει στον ίδιο ναό, όπου γίνεται η εναπόθεση του Χριστού στον Επιτάφιο. Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται κανονικά σ’ όλους τους Ιερούς Ναούς η Ακολουθία του Επιτάφιου Θρήνου, χωρίς όμως λιτάνευση των Επιταφίων τους.
Ο ωραιότατος ύμνος “Τον Κύριο υμνείτε…”, τονισμένος και αυτός στην Ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική, που ψάλλεται από όλο το λαό, και η ξακουστή “Gloria”(δόξα) ή το “κομμάτι”(Πρώτη Ανάσταση) και το σπάσιμο των πήλινων σταμνών από τις νοικοκυρές όλων των σπιτιών που διαδραματίζονται κατά την Πρώτη Ανάσταση, είναι εντυπωσιακά.
Το “αντέτι”(έθιμο) θέλει, κατά τη διάρκεια της αναγνώσεως του Ευαγγελίου, να κτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών. Μόνο στο ναό του Πολιούχου του νησιού Αγίου Διονυσίου πραγματοποιούνται δύο Αναστάσιμες Θείες Λειτουργείες. Η πρώτη 1.00 π.μ. και η δεύτερη το πρωί του Πάσχα. Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα γίνεται ο Εσπερινός της Αγάπης στον Ιερό Ναό του Αγίου Λαζάρου της πόλεως και λιτάνευση της επιβλητικής εικόνας της Παναγίας της Γαλανούσας καθώς και της εικόνας της Αναστάσεως.
Τη Δευτέρα του Πάσχα τα περισσότερα χωριά της Ζακύνθου πανηγυρίζουν.

Στην Πάτμο, ένα από τα πιο σημαντικά θρησκευτικά δρώμενα είναι η μεγαλοπρεπής θρησκευτική τελετή του Ιερού Νιπτήρα το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης που βασίζεται στην Καινή Διαθήκη. Παραπέμπει σε αντίστοιχα βυζαντινά έθιμα και καθιερώθηκε, κατά την παράδοση στις αρχές του 17 ου αιώνα (περίοδος Τουρκοκρατίας) ως αναπαράσταση του Μυστικού Δείπνου.
Την Μεγάλη Παρασκευή γίνεται η Αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης στο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου.


Την Κυριακή του Πάσχα στην Πάτμο, η ακολουθία της Δεύτερης Ανάστασης ή Εσπερινού της Αγάπης, το Ευαγγέλιο διαβάζεται σε πολλές γλώσσες.
Την Τρίτη της Διακαινησίμου στην πλατεία της Αγιά-Λεβιάς στη Χώρα ο Ηγούμενος της Μονής κάνει αγιασμό και οι πιστοί προσκυνούν τα ιερά λείψανα και εικονίσματα που έχουν μεταφερθεί από τη μονή και τις ενορίες του νησιού και κρατούν χρυσοντυμένοι ιερομόναχοι. Ακολουθεί λιτανεία που καταλήγει στο μοναστήρι.

Στην Ύδρα, το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής η νεολαία του νησιού χωρίζεται σε δύο ομάδες, εκ των οποίων η μία κατευθύνεται στην εκκλησία, για να στολίσει τον Επιτάφιο και η δεύτερη πηγαίνει στο λιμάνι. Η δεύτερη αυτή ομάδα παίρνει μια βάρκα, που έχει διατεθεί από τους νησιώτες για αυτόν τον σκοπό και φτιάχνει πάνω της μια κρεμάλα, η οποία κρέμεται πάνω από τη θάλασσα.

Στη συνέχεια, οι νέοι της ομάδας δημιουργούν ένα ομοίωμα του Ιούδα, με ξερά χόρτα, ξύλα και άχυρα και το τοποθετούν στην κρεμάλα. Το βράδυ, μετά την περιφορά του Επιταφίου, νησιώτες και τουρίστες, κατευθύνονται όλοι, μαζί με τον Επιτάφιο, στο λιμάνι. Εκεί ο Ιερέας ανεβαίνει επάνω στη βάρκα, περιλούζει το ομοίωμα με βενζίνη και του βάζει φωτιά. Σε 2-3 λεπτά το ομοίωμα έχει καεί και πέφτει ολόκληρο μέσα στη θάλασσα. Το κάψιμο έχει ολοκληρωθεί και με τις ευχές των πιστών τελειώνει το εντυπωσιακό αυτό έθιμο, που τα τελευταία χρόνια πραγματοποιείται στο γήπεδο του νησιού.

Τα αερόστατα της Λαμπρής. Μοναδικό στην Ελλάδα είναι και το έθιμο των αερόστατων της Λαμπρής, που συναντάται στο Λεωνίδιο της Αρκαδίας. Τη νύχτα της Ανάστασης, αμέσως μετά το “Χριστός Ανέστη” δεκάδες πιστοί, στην πλειοψηφία τους νεαρής ηλικίας, κατευθύνονται σε ένα ξέφωτο που βρίσκεται σε μικρό λοφίσκο.
Εκεί έχουν από νωρίς δημιουργήσει κατασκευές, που μοιάζουν με μικρά αερόστατα και έχουν ενσωματωμένη μια ειδική θήκη, όπου υπάρχει ένα μικρό κερί. Οι νέοι ανάβουν τα κεριά και αφήνουν τα αερόστατα ελεύθερα. Αυτά, λόγω της άνωσης του αέρα, αλλά και της ζέστης που δημιουργεί η φλόγα του κεριού, αρχίζουν να ανυψώνονται στον ουρανό. Το θέαμα που παρουσιάζεται είναι εντυπωσιακό. Εκατοντάδες φωτάκια βρίσκονται στον αέρα και ταξιδεύουν, μέχρι να σβήσουν τα κεριά, συναγωνιζόμενα τα αστέρια της εαρινής νύχτας.

Σας ευχόμαστε καλό Πάσχα και καλή Ανάσταση!!

Επιμέλεια – Φωτογραφίες: Νίκος Λυμπερόπουλος

Τελευταία Νέα

Πιο δημοφιλή